Geboren aan de Hoogstraat


Johannes Hendrikus - roepnaam Jan - de Waardt wordt geboren op vrijdag 28 april 1871. Zijn wieg staat aan de Hoogstraat, in het centrum van Rotterdam, waar zijn vader Hendrik de Waardt een fourniturenwinkel heeft. Deze winkel is eerst gevestigd aan de Hoogstraat 82, en later aan dezelfde straat op nummer 230. Het is niet precies vast te stellen op welke van deze twee adressen Jan geboren is. Was zijn geboorte voor of na de vehuizing?

Zijn moeder Geertruida Elisabeth Sikemeier is het jongere zusje van de bekende Rotterdamse pianist en muziekleraar Johan Sikemeier (1838-1920). Helaas overlijdt zij kort na de geboorte van haar tweede kind, als Jan 18 maanden oud is. En ook dit kind is geen lang leven beschoren: Jan's zusje overlijdt als zij negen maanden oud is.
Overlijdensbericht van de moeder van Jan de Waardt, Geertruida Elisabeth Sikemeier (Bron: CBG|Centrum voor familiegeschiedenis)

Dit is het begin van de zeer roerige jeugd van Jan. Vader Hendrik hertrouwt met Catharina Christina de Jong uit Delfshaven. Uit dit tweede huwelijk worden in 1875 en 1877 nog twee kinderen geboren, een zoon en een dochter.

Jan's oom Johan Sikemeier is vanaf 1866 als pianodocent aan de Rotterdamse muziekschool verbonden. En hij trekt, na het overlijden van zijn zus, in bij het nieuwe gezin van zijn zwager. Uit de adresboeken in het Stadsarchief van Rotterdam blijkt dat Johan Sikemeier vanaf 1875 ook aan de Hoogstaat 230 woont.

Scheidingsakte Hendrik de Waardt en Catharina Christina de Jong, vader en stiefmoeder van Jan de Waardt, 1866 (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Faillissement en scheiding


De zaak van Hendrik de Waardt loopt niet zo goed, en in juni 1881 gaat de winkel van Jan's vader failliet. Het faillissement wordt afgehandeld door de curator Mr. Marts. Tels. De winkel wordt overgenomen en voortgezet door Van Staveren, Deuss & Co. Overigens kan de familie wel boven de winkel blijven wonen.

Jan's vader lijkt de klap van het faillissement niet te boven te komen: de verhoudingen in het huishouden verslechteren en Hendrik de Waardt verlaat zijn gezin. In 1886 vraagt Jan's stiefmoeder een scheiding aan bij het Gerechtshof in Den Haag. Reden: "kwaadwillige verlating". Uit de scheidingsakte blijk dat Jan's vader op dat moment in Amsterdam verblijft. Hij tekent geen beroep aan tegen de voorgenomen ontbinding van het huwelijk.

Drie jaar na de scheiding hertrouwt Jan's stiefmoeder met die andere man die al zo vele jaren bij haar in huis woont, die haar kinderen heeft zien opgroeien. En zo, door dit huwelijk, wordt Jan de Waardt in 1889, als hij net 18 geworden is, een stiefzoon – een aanbehuwdzoon, zoals dat toen genoemd werd – van zijn oom Johan Sikemeier. Jan tekent een mooi portret van zijn stiefvader.

Veenhuizen


De vader van Jan blijkt ondertussen naar Drenthe gedeporteerd te zijn. Want begin 1890 wordt daar, in de gemeente Norg, een overlijdensakte opgemaakt: Hendrik de Waardt overlijdt – 47 jaar oud – in het eerste gesticht der rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen. Het is onbekend of en hoe Jan het overlijden van zijn vader vernomen heeft.

Ondanks alle perikelen tijdens zijn jeugd lukt het Jan om een opleiding af te ronden aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen in Rotterdam. Als hij zich in maart 1891 meldt voor zijn militaire dienst, laat hij als beroep noteren: Decoratieschilder. (Overigens wordt hij wegens ongeschiktheid vrijgesteld van dienstplicht.)

In 1892 krijgt het gezin nog een verlies te verwerken: in oktober van dat jaar overlijdt Jan's halfzus op 15-jarige leeftijd.

Jan's halfbroer Piet de Waardt (1875-1962) maakt in zijn jonge jaren furore als wielrenner, en treedt later in de voetsporen van hun beider stiefvader: hij wordt pianist en muziekleraar.

Egge-Jan Pollé

Bronnen: